00:53.6
Inibita niya ako, ako nang tiwala kasi kaklasiko sa Korean.
00:56.8
Pariho din kami, biktima ngayon.
00:59.0
Huwag mahulog sa patibong ng sindikato.
01:03.2
Maging doodle alert.
01:06.9
Maraming Pilipino ang kumakagat sa mga job offer para makapagtrabaho sa ibang bansa.
01:15.7
Mataas ang swento, libre ang bahay at pagkain ha.
01:21.2
O, choosy ka pa ba?
01:22.7
Pero sa panahon ngayon, kapatid, dapat talaga.
01:28.4
Dahil maraming galamay ng sindikato, hindi lang dito sa Pilipinas, kundi pati sa ibang bansa.
01:37.0
At sila'y naghihintay lang na makabimuit ng susunod na ma-re-recruit sa mga scam hub.
01:44.9
Ano ang panganib na pwedeng mangyari sa mga biktima nito?
02:03.0
Bakit mo mag them out 마 tungkain tho?!
02:08.8
Termina natin ang Lindo pa!
02:11.0
Raketerang Ina ang nakilala kong solo parent na si Ate Linda.
02:14.8
Para siyang curat sya na walang pahinga sa pagtanggap ng mga raket para mabigyan ng magandang buhay ang kanyang apat na anak.
02:22.6
Akilabala ng Badly
02:24.4
Nakiusap siyang huwag ng ipakita.
02:26.7
at itago ang tunay na pagkakakilanlan para protektahan na rin daw ang kanyang mga anak.
02:32.9
Sinadya ko si Ate Linda dahil nawalan daw siya ng pera sa crypto scam.
02:38.4
Ate Linda, pwede mo kaming kwentuhan?
02:40.5
Simula sa umpisa, paano ka ba napasok dito nga sa scam na ito?
02:44.3
Yung kapitbahay ko nag-post tungkol dun sa earning niya sa cryptocurrency, 300,000.
02:51.2
So yun, tapos tiniam ko siya.
02:53.8
Sabi ko sa kanya, uy, paano ba yan sis? Sabi kong gano'n.
02:56.2
Paano pumasok sa cryptocurrency?
03:00.3
Kasi sabi ko gusto ko rin ng trading, mga gano'n.
03:05.5
Diyos ko, sobrang baon ako sa utang.
03:08.9
Lahat sila, sabay-sabay.
03:10.9
So naisip ko, why not try it?
03:14.5
Kasi mali mo totoo, makakapag-retire ako 300,000 in two weeks, in one week?
03:24.4
Virtual Assistant si Linda.
03:26.2
Kaya halos nakababad siya sa computer at social media mula alas 7 ng umaga hanggang alas 4 ng hapon.
03:33.5
Nababasa-basa na rin niya ang tungkol sa cryptocurrency.
03:37.3
Kaya nang malaman niyang kumita ng pera rito ang kapitbahay niya, sabi niya, baka naman.
03:44.5
PM mo si ganito, tutulungan ka niya, mabuti siyang tao, gano'n, gano'n.
03:49.3
Tapos si Edie, ako naman, piniem ko.
03:53.4
Nag-PM o private message si Atelier.
03:56.2
Linda sa isang Derek Vandalinder.
03:59.0
Pagkatapos ng hi, hello, sumunod na ang pambubudol.
04:10.2
Mabilis lang siya sumagot, hi.
04:13.2
English eh. Parang sabi niya, this is ganito, ganyan, ganyan.
04:18.1
Where are you from? Sabi niya gano'n.
04:19.8
In-invite niya na ako kung gusto ko na mag-cryptocurrency.
04:26.2
Marami ang nagkaka-interes na mag-invest sa cryptocurrency ngayon.
04:35.9
Pero marami rin ang hindi nakaalam na takaw-budol ang crypto investment, lalo na yung mga pekeng crypto.
04:44.7
Tinatawag din na digital money ang cryptocurrency.
04:48.0
Hindi ito nahahawakan tulad ng perang papel o bariya na kabibili ng crypto sa tinatawag na trading platform.
04:56.2
Pwede mong ipalit yung pera mo from pesos into bitcoin or some of these other cryptocurrencies.
05:02.8
And that's how cryptocurrency trading works.
05:05.0
It's quite simple naman if you, weird lang yung mga names niya.
05:09.0
So you have to remember these new types of names na bitcoin and ethereum and solana and BNB and all of those other ones.
05:17.9
But ultimately, these are just names for different types of money, digital money.
05:26.2
They've been going on for the last 10 years here in the Philippines.
05:30.7
Hindi small-time ang bentahan ng crypto.
05:33.9
Ang pinakakilalang cryptocurrency tulad ng bitcoin umaabot sa 3 milyong piso.
05:39.9
Ganyan kalaki ang halaga niyan.
05:42.3
Kaya hindi katakatakang marami rin ang nababaliw na bumili para maibenta naman sa mas malaki pang presyo.
05:50.1
Cryptocurrency investment ang inalok kay ate Linda.
05:56.2
Kaya niya raw gawin na 10 times yung money ko in a span of 1 week.
06:10.9
Tapos sabi ko, parang namiisa ko, wow, ang galing naman nun.
06:16.1
Sabi ko, gano'n, magkano naman po yung investment?
06:18.5
In English, syempre. Kasi foreigner daw siya eh.
06:21.2
Sabi niya, 12,000 pesos.
06:25.3
Tapos sabi ko, 12,000 pesos.
06:26.0
Sabi ko, ay, mahal pala. Sabi ko, gano'n.
06:29.1
Budol Alert! Tandaan, D-Y-O-R. Do your own research.
06:35.0
Huwag lang bumili ng kahit na ano-anong crypto dahil may nakita kayo sa internet na in-endorse ito.
06:40.9
Napaka-importanting gawin ninyo ang sariling due diligence bago mag-invest sa anumang cryptocurrency.
06:48.4
Tumawad ang nagpakilalang crypto investment trader na si Derek.
06:52.1
Hindi niya pinayagang bumawi si ate Linda.
06:56.0
Raw sa halagang 6,000 pesos na lang.
06:59.5
Pero napa-esip-esip si ate Linda bakit Ron Angela Cleofe ang nakarehistrong pangalan sa e-wallet at hindi Derek Vandelinder.
07:09.7
Ang layo naman yata ng Ron Angela sa Derek.
07:13.2
Pero isa itong red flag na dinedma lang niya.
07:22.1
Nag-invest ng 6,000 piso o 100 dollars.
07:26.0
Si ate Linda, kinabukasan, umakyat na ito sa 600 dollars o 35,000 pesos.
07:33.7
Kita na raw niya ito sa isang buwan na trabaho bilang virtual assistant.
07:38.2
Lalaban na ba siya o babawi na?
07:52.7
Biligyan niya ako ng link ng trading.
07:55.3
Sabi niya, you can do it.
07:56.0
You can monitor your account here.
07:58.1
Tapos nag-login ako, nag-register ako, nag-login ako.
08:01.6
Nakita ko naman nandun yung 100 dollars kasi 6,000 is 100 dollars.
08:06.1
Tapos kinagabihan lang, naging 600 na siya.
08:09.4
Tapos kinabukasan, 800 na ang earnings ko.
08:15.1
Hindi easy money ang crypto investment.
08:17.9
Volatile o mabilis magbago ang halaga ng cryptocurrency.
08:21.3
Sa loob lang ng maiksing panahon, bumagsak ang presyo ng mga crypto.
08:26.0
Kaya't marami rin ang nalugi rito.
08:31.8
Kumislap na nga ang mata ni Linda.
08:34.5
Katsing-katsing ang 100 dollars niya.
08:37.7
Naging 800 dollars na kinabukasan.
08:41.3
Mula 6,000 pesos, naging 48,000 pesos na ang pera niya overnight.
08:47.8
Kaya feeling nakajakpat siya.
08:51.4
Nag-message siya.
08:53.7
Sabi niya, hey, have you received the email?
08:56.0
Sabi niya, gano'n.
08:57.0
Tapos si, sabi ko, what email?
09:07.3
Hindi alam ni Linda kung paano lumago ng gano'n ang pera niya.
09:11.6
Pero napagtanto niyang mas mabilis pang kumita sa crypto kesa mag-impok sa banko.
09:17.6
Ang kaso, bago raw niya ma-withdraw ang kinita niyang 48,000 pesos,
09:22.4
kailangan muna niyang mag-upgrade ng account sa trading platform.
09:26.0
Ibig sabihin, maglalabas muna siya ng 450 US dollars bago makuha ang pera niya.
09:33.6
Katumbas yan ng tumatagintin na 25,000 pesos.
09:38.4
Why naman gano'n?
09:43.0
Sabi ko, saan nakukukuha ng 25,000?
09:46.8
Sabi ko, dapat sinabi mo na agad sa akin na meron palang gano'n para hindi na ako nag-enter.
09:52.6
Doon ako naghinala na sa niya, manghiram ka sa friends mo.
09:56.1
Maibabalik naman yan, gano'n siya.
09:58.5
In a span of a few days, maibabalik.
10:01.2
Biglang nagising sa katotohanan si Ate Linda.
10:04.7
Para siyang binuhusan ng malamig na tubig sa gitna ng masarap na panaginip.
10:10.5
Taka, hindi, scam na to. Sabi ko gano'n.
10:13.5
Bakit? Paano mo nasabi na scam?
10:15.3
Yung name ng foreigner, sinerge ko sa Instagram.
10:19.7
Legit naman siya.
10:20.7
Pero nung tinignan ko yung trading platform niya, iba doon sa pinasukan ko.
10:27.0
Um, excess revenue. Pero yung kanya, iba yung pangalan.
10:31.0
At pangalan, and ang minimum na trading sa kanya pag mag-i-enter ka sa platform niya, $5,000.
10:40.0
So, talagang, wow. Talagang, sabi ko, naku po. Sabi ko, gano'n. Anong gagawin ko?
10:48.0
Dito sa Pilipinas po, last 2023, meron tayong 23 cases ng crypto scam.
10:54.0
And this first quarter po, meron na pong 9 na cases tayo sa, na naitala ng PNPACG po.
11:02.0
And kadalasan po dito ay, yun nga po, mga nabibiktima. Mga retired na rin. Mga byuda.
11:10.0
Or minsan po, meron din teacher na talagang naee-enggan nyo.
11:15.0
The biggest challenge with crypto trading is not the trading itself. It's when we trust other people to manage our money for us.
11:24.0
That's why I believe that if you educate people enough, hopefully they'll steer away from that.
11:31.0
Because that's not a, it's not a good way for you to approach crypto investing.
11:36.0
Masyado kang madali matakbuhan eh. Because wala pong masyadong, there's no licensed professionals in the cryptocurrency world.
11:47.0
6,000 piso ang natangay kay ate Linda ng Peking Crypto Investment Trader.
11:52.0
Hindi birong pera ito.
11:54.0
Lalo pat nagkakandakuba na nga siya bilang solo parent.
11:58.0
Sa huli, nalaman niyang na-hack pala ang account ng kapitbahay na inakala niyang kumita ng 300,000 pesos sa crypto.
12:08.0
Nasilaw lang din siguro ako sa pera kasi nakita ko nga yung ganong post.
12:13.0
Tapos hindi lang kasi siya yung nagpo-post. Doon sa page ng foreigner na yun, may iba-iba pa ng tao sa iba't ibang lugar dito sa Pilipinas.
12:24.0
Okay. Goodbye 6,000.
12:28.0
Malaki naman ang paniniwala niyang kapwa Pinoy din niya ang mambubudol. Pero nang mabalitaan ko ang tungkol sa mga scam hub sa ibang bansa, napatanong ako, may kinalaman kaya sila sa mga pambubudol katulad ng cryptocurrency scam?
12:44.0
Nakilala ng kasamahan kong si Brian Baza ang isa sa mga pwedeng makasagot sa tanong na yan.
12:52.0
Susunod, mga binudol na Pinoy, ginamit din sa pambubudol.
12:57.0
Isang parte yung scam.
12:59.0
May apps po kami ipapainstall sa kanila tapos yung link na po yun, pag kinlick po nila sa apps po nila, akala nila sa apps lang po nila yan, sa cellphone po nila.
13:10.0
Hindi po nila alam na kapag kinlick po nila yung link na po yun, papasak-sak po sa mismong system po, yung sa crypto po.
13:17.0
Malaimpyernong buhay sa pugad ng global market.
13:20.0
Malaimpyernong buhay sa pugad ng global scam syndicate.
13:22.0
Susunod sa BUDOL Alert!
13:49.0
Ang first impression ko sa 26 anyos na si Angel, malakas ang loob at puno ng pangarap.
13:59.8
Sa diya kong itinago ang tunay na pagkakakilan na niya dahil sensitibo ang kwentong ito.
14:06.1
Naging biktima si Angel ng human trafficking ng mga sindikato ng scam hub sa ibang bansa.
14:13.1
Sa halip na sa call center sa pagiging scammer bumagsak ang ilang Pilipinong biktima ng human trafficking.
14:22.7
Ipinunyag ni Sen. Rizo Anteveros ang isang Chinese mafia na nasa likod umano ng malaki ang operasyon ng human trafficking kung saan pinipilit ang mga biktima ng mga scam.
14:35.3
Breadwinner si Angel pero na layoff siya sa trabaho noong kalagitnaan ng pandemia.
14:41.2
So nag-desisyon ka na mag-abroad pero bagay meron kang talipag pa?
14:45.6
Opo. Kasi po hindi naman po ganun kalaki yung kinikita po doon. Although okay na po sa araw-araw, nag-aim pa po ako ng malaking income.
14:55.1
Sa Telegram ba kayo nagbimesa?
14:56.3
Umabot hanggang sa messaging application na Telegram ang job hunting ni Angel.
15:02.0
Dito na pala siya matitisod sa isang malaking patibong ng mga sindikato ng mga scammer.
15:08.9
Paano ka bang napadpad sa...
15:11.2
...idea na magtrabaho abroad?
15:14.8
Napagkwentuhan lang po na may hiring po Cambodian. So nag-try po ako mag-search sa Telegram.
15:21.0
So yun po ang dami pong lumabas. May isa po ako nagustuhan po doon.
15:24.7
Tapos sinabi niya kasi office. So parang ang ganda. Parang yung iba nga pupunta silang abroad pero mag-DA siya lahat.
15:31.8
Pero ako bakit ang ganda ng opportunity na binibigay sa akin. Kaya ginaw ko na po.
15:41.2
Kumagat si Angel sa alok na magandang trabaho. Marahil dala na rin ang pangangailangan. Kung kaya't madali siyang napaniwala sa mga nabasa.
15:51.3
Ang magiging status po doon sa Cambodia. Ang ganda po ng offer nga niya mam eh. Kasi yung offer po niya is $800 to 1,000. So mam malaki na po yun dito. Malaki na po sa peso.
16:11.2
Tapos 8 hours po yung trabaho. Tapos bayad pa po yung OT.
16:23.0
Nagtanong si Angel tungkol sa alok na trabaho noong 15 ng Oktubre. Pinalipad na siya ng recruiter 15 araw pagkatapos noon. Walang hininging kahit anong requirement.
16:35.6
Kausap lang niya sa Telegram ang tinatawag nilang boss na siya raw nagbibigay ng instrument.
16:41.2
At ang instructions sa mga dapat nilang gawin para makalabas ng bansa. Ito ang red flag na ipinagkibit balikat ni Angel.
16:50.1
Mapapaisip ka rin na bakit ang bilis nung pag-process ko. Nung pinakuha ko nung Bureau of Quarantine. Parang lumababalik yung lakas ng logo. Ah legit to. Parang legit to dahil nga may ganito.
17:05.9
Mag-ingat sa mga alok na peking trabaho na tatanggap sa mga messaging agents.
17:11.2
Ito ang karaniwang ginagamit ng mga sindikato sa tinatawag na cyber fraud scam.
17:18.6
Naglabas na nagbabala ang Interpol dahil sa dumaraming kaso ng cyber fraud job sa buong mundo na ang mga biktima naakit sa alok na magandang trabaho kuno sa ibang bansa.
17:32.3
Dalawa lang ang naging gastos ni Angel. Pamasahe mula tarlak papuntang airport at ang pocket money na 2,000 piso.
17:41.2
Wala nang iba pa.
17:42.5
Free naman daw po yung accommodation. Saka free po lahat ma'am. Pati mga papeles, pati yung plane ticket. Free daw po lahat. Kaya ma'am parang nakaka-amaze.
18:01.2
Hindi pa rin sumagi sa isip ni Angel na nabudol na siya ng sindikato sa Cambodia.
18:08.0
Walang ibang inisip si Angel dahil isang dipanadala.
18:11.2
Wala lang siya sa mga pangarap niya.
18:13.8
Siyempre, nadaka sa immigration, tatanungin kung bakit ka lilipad palabas ng bansa, di ba? Ano sinabi mo?
18:21.0
Tourist po. Tourist. Kasi tourist, ano lang po eh, parang may plane ticket po kami pabalik.
18:26.8
Yun din po yung turo sa amin. Nakapag tinanong daw po kami ng immigration, sabihin po namin tourist.
18:31.7
Pero naging ibabay yung excitement kasi parang ang sarap sa feeling na first time in my life na makakapunta ako abroad.
18:38.9
Parang bilis nung pangyayari.
18:41.2
Tapos wala mo lang akong ginastos. May raraos ko na sila. Yung ganun po, ganun feeling po. Kinakakatuwa.
18:48.6
Budol alert! Hindi maaaring gamitin ang tourist visa kapag may alok o magtatrabaho sa ibang bansa.
18:56.7
Pwede kayong makulong o ma-deport pabalik sa Pilipinas.
19:01.5
Dalawang bansa pa ang dinaana ni Angel at ng isa pa niyang kasamang Pinoy bago makarating sa Cambodia.
19:11.2
Pagdating sa Cambodia, hindi sila dinala sa sentro. Lib-lib ang dinatna nilang lugar at parang nakatago sa ibang tao.
19:23.2
Ang layo po niyan sa kabias na nun. Tapos yung mga tao po doon, yung mga sasakyan nila, parang yung pangsinauna.
19:29.1
Bundok yung paligid na talagang, alam mo, yung isang bundok ma-amaze ka dahil may mga building na nakatayo po doon.
19:36.9
Nasa sampu po, ma'am.
19:38.7
Tapos yung sa building na po yun.
19:41.2
Kitna po ng compound na yun, may hospital din po na, building din po ng hospital.
19:51.9
Unang araw ng umano'y office work ni Angel, nakilala niya ang iba pang Pinoy na makakasama niya.
19:59.0
Bago ng trabaho, pinapirma ng kontrata si Angel.
20:02.1
Pero sa halip na 800 to 1,000 US dollars tulad ng usapan, 300 to 500 dollars lang kada bago.
20:11.2
Sa buwan ang nasa kontrata. Isa pa itong red flag na napansin ni Angel.
20:17.2
So doon po, ma'am, parang gusto ko po magreklamo kasi natakot na po ako kasi puro Chinese po yung nandun.
20:24.6
Pero pag hindi ko po natapos, yung two years na po yun na nakasaad sa kontrata, babayaran ko daw po lahat ng ginastos nila.
20:31.2
Naka-compute na po yung lahat ng babayaran ko kapag hindi po ako naka, hindi ko po natapos yung kontrata.
20:41.2
311,000 po, ma'am. Yung babayaran ko po. Wala na po akong nagawa.
20:44.8
Mala call center ang naging trabaho ni Angel. Pero sa kwento niya sa akin, hindi tunog call center, kundi scammer.
20:54.2
Two weeks or one week po. Doon ko na po nalaman yung pinakatrabaho po talaga, ma'am.
20:58.3
So mag-send kami ng mga random messages po sa mga numbers na hinahak po nila sa UK, sa United Kingdom.
21:09.9
Mga British po yung mga kinakausap po namin. Mga sinasendan ng mga spam messages.
21:15.0
Nung nagbibigay po sila ng mga sobrang daming numbers po sa amin, ma'am.
21:19.5
Tapos mag-send po kami ng mga spam messages. Kunyari po, mag-send po kami ng good morning, hello, hi.
21:25.5
Isasend po namin yun sa mga thousands of numbers.
21:28.4
Oo po, sobrang dami po, ma'am.
21:30.6
Tapos sa buong mga 13 hours or mga 12 hours nagtatrabaho po kami.
21:35.8
Yun lang po yung kakausapin mo po. Yung mga sinendan mo po yung mga...
21:39.9
Yung mga client. Yung mga spam messages.
21:42.8
Isa ang Cambodia sa mga unang bansang minarkahan ng Interpol bilang mga scam hub sa Asia.
21:50.9
Sa Cambodia, Myanmar at Laos dinadala ang mga Pilipinong biktima ng cyber fraud job
21:58.2
para magtrabaho sa mga gusaling parang call center ang setup.
22:02.3
Hindi ito ang ipinangakong trabaho sa kanila.
22:06.3
Kokontak sila ng mga numero sa United Kingdom.
22:09.9
Para mag-invest sa mga peking kripto.
22:13.4
May link po siya, ito sa website po.
22:17.2
Kapag kinlik mo po yung link na po yun, papasok ka na po sa mismong platform sa loob po.
22:23.0
Sounds familiar? Ganitong ganito ang kwento ng nakilala ni Marian na si Ate Linda.
22:30.3
O tapos, saan parte yung scam?
22:33.7
May apps po kami ipapainstall sa kanila.
22:36.3
Tapos, yung link na po yun, pag kinlik po nila,
22:39.9
sa apps po nila, akala nila, sa apps lang po nila yun, sa cellphone po nila,
22:45.6
hindi po nila alam na kapag kinlik po nila yung link na po yun,
22:48.8
papasok sa po sa mismong system po na, yung sa crypto po.
22:52.8
Kung saan nandun po yung hawak po nung pinakahed nung cheque.
22:57.2
At dahil hawak ng amo mo, yung platform na yun,
23:01.5
pag nagpasok ng pera, alam mo ba ako na biktima,
23:04.7
nagpasok ako ng pera, ano mangyayari?
23:06.8
Kaya din po nilang kunin yung pera na po yun.
23:09.9
Tapos ko po, kaya po nilang i-withdraw.
23:14.3
Ang nabudol na si Angel, ginamit pa para makapambudol.
23:19.3
Mala impyerno ang naging lagay nila sa scam hub sa Cambodia.
23:24.3
Yung time na po yun, may isang Vietnamese po na nahuli po siya yung ka-roommate po niya.
23:32.7
Kumakontak po siya sa family niya na gusto niyo pong magpa-rescue.
23:36.9
Ano po pinapalo po nila nung keyboard?
23:39.9
Monitors, sinisipa po, tinatadyakan, binubuhusan ng tubig.
23:45.8
Sobrang takot, grabe, nanginginig po kami, ma'am.
23:48.3
Pero hindi ko po maiiyak, ma'am, dahil natatakot na po.
23:53.3
Sa ngayon po, dahil lahat, instant, with a click of a button, isang ano lang,
24:00.8
sa social media po nangyayari na yan.
24:02.8
Mas malaki yung reach, mas mabilis because of social media and new technology.
24:07.9
And even po yung...
24:09.9
Yung mismong akto ng panluloko, ay nagaganap na rin po online.
24:14.3
So, hindi lamang po sila ni-recruit at ni-loko at kinuha sa pamamagitan ng online means o ng modern technology,
24:21.9
pati po yung ipinapatrabaho sa kanila, online na rin po.
24:26.6
So, andyan yung mga tinatawag nating mga modus like phishing, yung pagpapanggap,
24:32.9
cryptocurrency para po makakuha ng mga fake na mga fake information, mga fake investments, mga ganyan.
24:39.9
Tapos ang gagamitin nga, yung mga kababayan natin.
24:43.3
Sinagip ng local police si Angel mula sa pinapasukang gusali at inihatid sa shelter.
24:49.5
Kung gaano kadali siyang nakaalis ng Pilipinas, parang sumuot naman siya sa butas ng karayom sa tagal bago makauwi.
24:58.4
Nilakasan ko na lang yung pulog ko, tinanggap ko na lang lahat-lahat, kahit ano mo pong duro-duro, kahit ano mo pong sampal, hinayaan ko na lang po.
25:04.4
Tapos after po noon, kumuha sila ng parang pulbo po.
25:08.8
Tapos nilagay po nila sa isa.
25:09.9
Isang ziplock na pinakamaliit.
25:12.6
Tapos pinikturan po nila ako na hawak po yun.
25:14.8
Kasi yun po yung panlaban nila sa police, just in case.
25:17.4
Parang drugs po, gano'n.
25:18.5
Yun po yung panlaban nila.
25:19.6
Hawak ko po, tapos wala na po akong choice, ginawa ko na lang po kung ano yung gusto nila.
25:23.8
Para po makaalis na lang po.
25:26.1
Sa wakas, safe na ako ulit.
25:28.6
Sa wakas, parang makakauwi na ako sa amin.
25:31.3
Makakakain na ako ng maayos.
25:33.3
Makakain na ako ng kompleto sa isang araw.
25:36.7
Makakatulog na ako ng maayos.
25:39.9
Tingin nga ako ng maluwag.
25:43.3
Makakalabas ako ng bahay na parang hindi kinakabahan.
25:50.2
Pagkatapos ng taon, ito na ngayon si Angel.
25:53.8
Panahon ito ng paghilom para sa mapait niyang alaala.
25:57.4
Pero ang mahalaga, kapiling na muli niya ang kanyang pamilya.
26:02.2
Mahirap man ang buhay sa probinsya,
26:04.1
nag-e-enjoy na rin siya.
26:06.2
Lalo pat nag-aaral siya ngayon ng culinary sa TESDA.
26:10.7
Tuwa nandun po sa kayong, syempre, yung pasasalamat din po sa kay Lord na salamat.
26:16.2
Sa grabe sa wakas na grabe yung pinagdaanan, at least naka-uwi pa rin po ako.
26:22.0
Simple lang ang paalaala ng gobyerno para iwas cyber fraud ng mga human trafficking syndicate.
26:29.3
Please, get documented. Be documented.
26:32.8
Kasi pag dokumentado ka po, mataas na mataas yung chance that you would be protected.
26:39.9
Nagdanood o pag-iing naman lang.
26:41.9
Mabrang galit kami naman eh.
26:44.3
Kasi siya po may balak magkaso daw sa akin.
26:48.0
Sabi ko ikaw kasuan ko kasi ikaw yung illegal recruiter.
26:53.5
Susunod, mambubudol daw na illegal recruiter.
26:57.8
Mala kontrabida raw sa K-Drama?
27:00.6
Abangan mamaya sa Budol Alert.
27:09.9
Inabutan namin tumutulong si Kuya Ver sa maliit na tindahan nila ng saging sa Bako or Cavite.
27:34.5
Naikwento niya sa akin na nag-a-apply siya ng trabaho sa Korea bilang seasonal farm worker.
27:39.1
Sir may trabaho naman kayo dito, sabi niyo rumarakit din kayo.
27:42.8
Bakit gusto niyo pang magtrabaho abroad?
27:45.4
Eh doon nga po ma'am, yung salary nga pong hinabol namin mataas-taas po sa Middle East, sa Saudi.
27:53.8
Mas mataas talaga yung Korea.
27:58.5
Yung regular lang po na trabaho, yung walang overtime.
28:04.9
Mahirap pag-abroad, alam niya ni Kuya Ver.
28:07.7
Pero ito raw nakikita niyang paraan para matulungan ang 86 na taong gulang niyang ina na may Alzheimer's disease.
28:15.8
Medyo marami kasing naisip mga bukod dyan.
28:19.4
Nanay ko pa, mga may sakit.
28:22.3
Siyempre ako lang nag-alaga din.
28:24.6
Oo, nagdudumi na yung sarili niyang katawan.
28:28.0
Hindi niya naalam.
28:30.4
Tapos pag nakaalis yan, pupunta doon sa kabila.
28:33.4
Hindi na alam pa uwi.
28:35.0
Hanap kami ng hanap sa buong Cavite.
28:37.7
Para magiging Korea-ready, nag-aaral muna si Ver ng wikang Korean sa isang training center.
28:45.8
Para lalong mabilis na mauna ako mag-detroy.
28:50.5
Kasi mas namang ako na kanila.
28:52.3
At paritis ako sa kanila, nag-aaral ako ng Korean.
28:54.9
Ilang mga ego po ito?
28:58.3
Saktong nalaman naman daw ni Kuya Ver na may recruiter na pwedeng makatulong sa kanya.
29:03.6
Sa wakas, magagamit na niya mga napag-aralang Korean.
29:07.7
Ang mala stairway to heaven, itong si Nolanda Alfante na taga Bacoor, Cavite.
29:12.9
Ito po yung nagre-recruit ko puntang South Korea na makakaalis tayo.
29:19.1
Pinatus ko po agad, nagpa-orient ako sa Bacoor.
29:23.0
Ako rin ang nag-ano sa kaibigan, kung na dito na lang tayo mag-apply, mabilis pa.
29:27.5
Kasi may pinangako sila eh.
29:29.5
After line-up, isang buwan lang makakaalis kami.
29:37.7
30,000 pesos ang ibinigay raw ni Kuya Ver kay Yolanda.
29:41.0
Walang hassle nung una.
29:42.9
Konting push na lang, makatatapak na siya sa land of the K-dramas.
29:48.0
Ano sila, nag-chat sa cellphone ng Ver namin na,
29:50.8
O, ganito, ikaw, Ver Arribalo, magpa-medical ka na.
29:59.4
Magpa-line-up ka na ng medical.
30:00.9
Ngayon, nagpa-medical kami dyan din sa nila.
30:03.7
Yung medical din na nire-repair sa amin.
30:07.7
Nag-iram naman ako ulit sa kapatid ko ng Toki, work pa-medical.
30:12.9
Eh, pumasa daw kami sa medical, kaya tuwa ako.
30:20.0
Pero halos kalahating taon na ang lumipas, naiwan na raw siya sa ere.
30:25.0
Kaya hindi siya napaan yung hasiyo kay Yolanda.
30:28.1
Sa halit, anong nangyari sa iyo?
30:30.2
Araw-araw po, weekly po kami nagpapaloap na kamusta na po yung application namin, kailangan na namin makaalis.
30:37.7
Dahil lang po, sobrang iniis ko rin.
30:40.2
Na-shot ako ng shot, walang nangyari.
30:42.3
Nakapagbigay rin ako sa kanya ng salita, hindi maganda.
30:45.7
Eh, nag-convertision kami.
30:48.3
Kaya, binalak niya na ako.
30:53.3
What's wrong with Yolanda Alfante?
30:55.9
Tulad ni Kuya Ver, iyan din ang tanong ni Kuya Emmanuel.
30:59.5
Pagkatapos daw mag-host ng umanay-budol recruiter.
31:02.1
May perang involved na pang-take movie.
31:07.1
First line-up is 30,000.
31:09.6
Ngayon, nung magbabayaran na kami, umakit na kami doon sa taas ng bahay niya.
31:17.3
Doon na kami nagbigay ng pera, wala akong resibo, lag-book lang po.
31:23.3
Nag-crash-landing ang mga pangarap ni Kuya Ver at Emmanuel na makaalis pa Korea.
31:28.3
Dahil ayon sa Department of Migrant Workers, may moratorium ng hiring ng mga farm workers sa Korea.
31:34.9
At kung may go-signal naman,
31:37.1
wala rin dapat bayaran.
31:39.1
Dapat walang broker.
31:41.1
Wala dapat yung mga sisingit na ang mamahal ng sinisingil.
31:44.1
Kasi, it's supposed to be a goodwill partnership.
31:49.9
Paniniwala nila Kuya Ver at Emmanuel na budol sila ni Yolanda Alfante.
31:54.8
Nagsinungaling nga ba siya na mala-parasite?
31:58.8
Sobrang galit kami, mam, eh.
32:00.8
Kasi siya po may balak magkaso daw sa akin.
32:06.2
Sabi ko, ikaw kasuan ko kasi ikaw yung illegal recruiter.
32:12.2
Pinuntahan ko ang bahay nitong extraordinary Yolanda Alfante.
32:16.2
Gusto ko sana siyang makausap kung totoo ang mga reklamo laban sa kanya.
32:24.2
Pero nonchalant siya at tumanggi ng magsalita.
32:28.2
It's not okay not to be okay.
32:30.2
Para raw maturuan ang leksyon si Yolanda.
32:33.2
Normal nang nagsampa ng kaso sa National Bureau of Investigation.
32:36.2
O NBI Cavite noong April 12.
32:39.2
Si na Kuya Ver at Emmanuel kasama ang mga iba pang nagre-reklamo laban sa kanya.
32:44.2
Kung may reklamo o alam kayong kaso ng budol na overseas recruitment, ipagbigay alam ito sa mga otoridad.
32:51.2
Ito ang mga numero, email at Facebook page kung saan kayo pwedeng makipag-ugnayan.
33:01.2
Susunod, bibili ka ba ng bagong gadget?
33:04.2
Wait! Baka makabili ka sa mambubudol.
33:07.2
Aba nga ng tips namin sa pagbabalik ng BUDOL ALERT.
33:23.2
Dito sa kwento ni Ate Linda, napatunayan kong madali talagang makabulag ang kinang sa kita sa crypto investment.
33:32.2
Pero ang delikado ay kung hindi natin ito aaralin at magpapatangay tayo sa mga nakikita at nababasa natin sa social media.
33:42.2
Sabi nga at gusto kong ulitin, walang easy money.
33:47.2
At yan po ang aking BUDOL ALERT, Marian Enriquez.
33:53.2
Kung may alam kayong kaso ng human trafficking kasama na yung mga biktima ng cyber fraud job scam,
34:00.2
ipagbigay alam agad ito sa mga otoridad.
34:03.2
Kung may kilala naman kayong naghahanap ng trabaho, gabayan sila para huwag malaglag sa patibong ng sindikato.
34:11.2
Yan ang aking BUDOL ALERT. Ako po si Brian Pasa.
34:19.2
Mahirap ang buhay, Abro. Alam yan na Kuya Ver at Kuya Emanue. Pero kaya nilang sumugal dahil mas mahirap daw ang buhay rito sa atin.
34:29.2
Kung sino pa nga nagsisikap na lang na mabuhay ng marangal, sila pa ang naaagrabyado at naloloko.
34:36.2
Mag-ingat sa mga BUDOL na illegal recruiter, lalo na sa mga matatamis nilang pangako at salita.
34:43.2
At iyan ang aking BUDOL ALERT, Shyla Francisco.
34:50.2
Gusto mo ba ng bagong gadget pero walang cash? May mga nagpapautang online at in-store.
34:59.2
Installment pa, bayad. Pero extra BUDOL ALERT, gadget scam yan.
35:06.2
Ganito ang step-by-step modus ng mga kawatan.
35:10.2
Magpo-post ang mga yan sa social media at sasabing 0% interest installment plan ang mga gadget.
35:20.2
Free delivery pa. Papipiliin ka 6 months, 12 months o mas matagal pa.
35:27.2
Pero hihini muna ng down payment ang kausap mong agent kuno online.
35:35.2
Ikaw naman na gina-gina sa bagong gadget, send agad ng DP.
35:42.2
Pero nabudol ka na pala. Ibablock ka sa chat at hindi na magpaparamdam pa pagkatapos matanggap ang pinaghirapan mong pera.
35:57.2
Kung legit ang Facebook page ng online gadget store, basahin ang mga customer review.
36:05.2
Tawagan ang numero nila at itanong kung may physical store sila.
36:10.2
Payo ng Department of Trade and Industry o DTI, mas mabuting bumili ng gadget sa mismong tindahan para iwas budol.
36:22.2
Kung nabiktima ka naman ang budol na ito,
36:25.2
i-report ang page at warningan mo ng iba para last na nila yan.
36:35.2
Maging wake up call na sana ito sa gobyerno natin na gumawa ng mga hakban para hindi mahulog sa patipong ng mga sindikato ang mga kababayan nating naghahanap ng trabaho.
36:49.2
Hanggang sa susunod na linggo, ako po si Lucie Cruz Valdez.
36:54.2
Maging alerto, wag magpabudol!
